Саха Сирин µ³рэ±ириитин министерствота

МОУО «Сунтаар улуу´унаа±ы µ³рэ±ирии управлениета»

МОУ «Сунтаар 1 №-дээх А.П.Павлов аатынан орто

оскуолата»

А. Кулаковскай айымньылара уонна

били²²и кэм

Ааптар: Гуляева С.П.

саха тылын уонна литературатын учуутала

Сунтаар 2017

И´инээ±итэ:

Киириитэ

1 ба´а. «£й, Сµрэх икки м³ккµ³рэ» поэма, «Арыгы» хо

´оон

2 ба´а. «£й, Сµрэх икки м³ккµ³рэ», «Арыгы»

айымньылара уонна били²²и кэм

Тµмµк

Туттуллубут литература

Киириитэ

А.Е.Кулаковскай - £кс³кµлээх £л³кс³й -

саха

литературатын т³рµттээччи, П.А.Ойуунускай эппитинии,

«айар тыл а±ата», ³лб³т-сµппэт айымньылары айбыт улуу

суруйааччы. Кини

саха биир бастакы µ³рэхтээ±э,

интеллигенэ, к³рбµ³ччµтэ, б³лµ´µ³гэ,айар µлэтин, ³йµн-

санаатын, оло±ун бµтµннµµтµн норуотун сайды суолуйарга

салайарга анаабыт Сырдатааччы этэ.

Алексей Елисеевич Кулаковскай-£кс³кµлээх £л³кс³й

оло±о уонна айар µлэтэ Саха сирин норуоттарын

бµтµннµµтµн ³лб³т-сµппэт духовнай баайыгар тэ²нэ´эр.

Кини уус-уран айымньылара, этнография±а, фольклорга

µлэлэрэ, Саха сирин айылгатын чинчийиилэрэ, норуоттар

олохторун уонна общество тутулун анаарар трактаттара,

т³рµт итэ±эл, тыл, литература уралытарын ырытыылара,

сыаналаа´ыннара – барыта кэм ааста±ын аайы ис хо

´оонноро дири²ээн, суолталара улаатан и´эр аналлаахтар.

Поэт айар µлэтэ саха литературатын историятыгар

ураты суолталаа±ын Н.Н.Тобуроков кэли²²и µлэтигэр

сырдатар. Кини: «-£кс³кµлээх £л³кс³йт³н са±алаан уус-

уран литература общество тыын, тутаах боппуруостарын

туруорсар, бы´аарсар буолбута

…

»,-диэн бэлиэтиир.

¥лэ актуально´а: А.Е.Кулаковскай - £кс³кµлээх

£л³кс³й айымньыларыгар ахтыллар аргылаа´ын проблемалара

били²²и би´иги олохпутугар баар суол. Би´иги билигин

икки ³рµттээх олоххо олоробут. Биир ³ттµттэн олох

идеологическай сыаннастара уларыйан дьон санаата

мунаарар, соро±ор тугу да итэ±эйбэт, тулуйбат да

буолуталаан ылар. Иккис ³ттµттэн бэйэни норуот бы

´ыытынан билинии, духовнай ч³л буолууга тарды´ыы,

культурнай, историческай сыаннастарбытын ³йд³³´µн уонна

харыстаа´ын проце´а барар. Онон били²²и ыччат инники

оло±ун µчµгэйдик толкуйдаан, µчµгэйи-ку´а±аны

ыры²алатан к³р³н о²остуохтаах.

¥лэ объега: Уус-уран литература±а суруллубут

били²²и олох проблемалара.

¥лэ предметэ: А.Е.Кулаковскай - £кс³кµлээх £л³кс³й

айымньылара уонна били²²и кэм проблемалара.

Сыала-соруга: А.Е.Кулаковскай - £кс³кµлээх £л³кс³й

айымньыларын били²²и кэм²э дьµ³рэлээн ырытыы;

айымньылар били²²и да кэм²э иитэр-µ³рэтэр суолталарын

арыйыы.

¥лэ ньымалара:



Уус-уран айымньылары аа±ыы;



Ырытыы;



Били²²и кэм проблемаларын айымньыларга ахтыллар

проблемалары кытта тэ²нээн к³рµµ;



Анкета ыытыы;



Специалистары кытта к³рсµ´µµ;



«Ч³л олох» проект о²оруу.

1 ба´а. А. Кулаковскай айымньылара

Арыгылааhын киhи айма±ы кытта аргыстаспыта балайда

кэм буолла. Арыгы норуоту эhиэн с³пт³³±µн туhунан

классик-суруйааччыларбыт – А.Е.Кулаковскай,

А.И.Софронов ³т³ к³р³н суруйбуттара, сэрэппиттэрэ.

Ол курдук £кс³кµлээх £л³кс³й 1915с. «Итирик бурсуй

ырыата», 1916 с. «Арыгы» хоhоонноругар, оттон А.И.

Софронов «Арыгыhыт киhи му²нара», «Иhээччи», «Ороскуот

т³рд³ онтон», «Ини-бии» хоhоонноругар, «Бµдµрµйбµт

к³мм³т» драматыгар сытыытык суруйбуттара.

Аргылаа´ын содулларын, бу ку´а±ан дьаллык бµтµн

норуоту туохха-туохха тиэрдэн ³т³ к³р³р буолан

суруйааччы бу проблема±а улахан бол±омтотун ууран

µлэлээбитэ. Кини норуотун, республикатын дьыл±атыгар ис

сµрэ±инэн ыалдьар буолан улахан аймал±а²²а тµ´эн

айымньыларын н³²µ³ дьонун-сэргэтин, кэнчээри ыччатын

сэрэтэ, ³йд³т³, арчылыы сатаабыта.

Са²а кэм µчµгэйи эрэ а±алыахтаа±а ³йд³н³р этэ

гынан баран, А.Кулаковскай ыраа±ы к³р³р дьо±урдаа±ынан

кэнэн, µрэх бастарынан тар±анан олорбут сахалар эмискэ

кэлбит са²а кэм дьалхааннаах долгуннарыгар

о±устарыахтарын с³бµн сэрэйбитэ.

Бу

киниэхэ ыар

баттык, санаа муунтуйуута, с³бµлэ´эр-с³бµлэспэт икки

арда буолбута. £йµнэн-санаатынан кини са²а кэм диэки

буолбутун да и´ин, бу кэми сырса кэлбит к³²µл олох м³кµ

³ттµн эмиэ ырыта санаабыта кини айымньыларыттан

к³ст³р.. А.Кулаковскай 1912с.

«£й, сµрэх икки

м³ккµ³рэ» диэн улахан поэманы суруйбута. Поэт бэйэтэ

билинэринэн, поэма±а

«сµрэх ба±атын кытта ³й-санаа

охсуhуутун саха киhитэ хайдах ³йдµµрэ бэриллэр».

Кулаковскай, дьи²эр, манна классическай литература

µгэhигэр тирэнэн, саха норуотун оччотоо±у оло±ун кытта

с³п тµбэhэр историческай ис хоhоонноох проблеманы

туруорбута. Бу саха киhитэ «тыыннаах эрэ буолар ыччаты,

уhун эрэ µйэлээх о±ону, ³лб³т эрэ буолар т³рµ³±µ»

(«Т³рµµ илигиттэн тµ²нэри т³лк³л³³х») идеалын курдук

саныыр кэмэ ааhан, «туох да к³р-нар диэни билбэтэх саха

сµрэ±э» (Кулаковскай) са²а историческай усулуобуйа±а

бэйэтин тиэргэниттэн тэлэhийэр, киэ² дьалхааннаах

олоххо кыттар кэмэ кэлбитэ к³рд³рµллэр. Ол да и´ин

сµрэх тойон убайыгар - £йг³ маннык диир:

Мин санаам – ба±ам –

Орто курбуу дьа±ыл дойду

Долгун туона оло±ор

Олорсуспахтаан хаалыахха.

Сµрэх ол долгун туона оло±ун маннык ³йдµµр эбит:

урукку кыара±ас тиэргэнтэн тэлэhийэн, олох киэ² суолун

тутуhары, ону кытта тэ²²э к³рµ-нары, ол иhигэр арыгыны-

хаартыны, охсуhууну-этиhиини, таптаhыыны. Маны барытын

тумэн Сµрэх:

¥³рµµ, ³лµµ иккини к³р³н,

Эгэй, эрэй иккини билэн,

Соргу, сор иккини солбуйан,

Туску, была±ай иккини тутуhуннаран

баран,

£лбут да астык,- диир.

Итинник ³йд³бµлµ £й утарар. Ону Сµрэх:

Айыллыбыт алааскыттан арахсыбакка,

Т³р³³бµт ³т³ххµттэн ³²нµбэккэ

Олоро±ун,- диэн µлтµ м³±³р.

Манна поэт Саха сиригэр харчынан уонна табаарынан

сыhыан, буржуазнай быhыы-майгы ³т³н киирэр кэмигэр

«тардар тымыр татыйыга диэни билбэт» урукку

патриархальнай-феодальнай олох µгэhигэр иитиллибит саха

уларыйан, са²а олох сабыдыалыгар киирэн эрэрин

к³рд³рбµтэ. Ол да иhин Сµрэх:

Эрчимнээх тымырдаах,

Эмньик бэйэлээх,

Эдэр саастаах эрдэхпинэ,

Экчи быhа иччи тойоммун,

Ити этэрим курдук

Илдьэ эрэ сылдьыам,

Илдьэ эрэ сылдьыам! –

диэн анда±ар кэриэтэ этэр.

Поэт £й уонна Сµрэх уобарастарынан икки µйэ

кирбиитигэр µ³скээбит, икки тус-туспа кэми сирэйдээн

к³рд³р³р дьону ойуулуур: биирдэhэ - былыргылыы µгэскэ

иитиллибит киhи; иккиhэ – «аныгы албастаах» кэм

(буржуазнайды²ы олох) сиэрэ и²мит киhитэ. Кини бу

уобарастары икки му²утуур кирбиигэ утары туруортуур.

Бииргэ - «Cµрэх» диэн ааттанааччы – хаартыны, арыгыны,

содур быhыыны, охсуhууну-этиhиини – бары куhа±ан

дьаллыктары барытын с³бµлµµр. Оттон иккиhэ – «£й» диэн

ааттаа±а – кэлэр-барар диэни билбэт, «туппута эрэ

торуоската, кэппитэ эрэ сэлээппэтэ», урукку олох бары

куhа±ан ³ттµн илдьэ сылдьааччы. Онон поэты бу икки

уобарастан «манныгы ордорор», бу олох µгэhин биhирээбит

диэн чопчу арааран этэр табыллыбат. Ол эрэн бу

айымньыны мин икки ки´и уобара´а буолбакка биир ки´и и

´игэр эмиэ куруук ³й-сµрэх м³ккµ³рэ барарын ту´унан

поэт эппит дии сыаналыыбын. Эдэр ки´и - сµрэх- бэйэтэ

этэринии барыны-бары боруобалаан, сирэн-талан баран син

ч³л олох туонатыгар т³ннµ³хтээх, оло±ун суолун

булуохтаах, сайдыы суолунан барыахтаах дии саныыбын.

Кулаковскай

«Арыгы» диэн хоhоонун 1916 с.

сайыныгар Бодойботтон Дьокуускайга каникулугар кэлэ

сылдьан суруйбута.

Кини олох о±о сааhыттан арыгы алдьатыылаах кµµ´µн

³йд³³бµтэ, дьо²²о-сэргэ±э сырдатар µлэни ыыппыта.

1915с. Э.К. Пекарскайга суругар Саха норуотун арыгы

эhиэ±э» диэн санаатын эппитэ, онон кини бу проблеманы

дири²ник ³йдµµрэ. Хоhоо²²о Кулаковскай арыгы киhини

саататар да, ³h³р³р да кµµ´µн арыйан к³рд³р³р. Арыгы

диэн аhы сайдыылаах норуоттар айан, аан дойдуга

тар±аппыттара Саха сиригэр тиийэ тилийбит, к³мµсчµттэри

буулаабыт, булчуттары му²наабыт эбит. Кµндµ ас буолан

кубулунан, мааныга туттуллар буоларын аа´ан, саха

норуотун оло±ор дири²ник ³т³н киирбит: сиэри-туому

ситэрэргэ, иччилэргэ-айыыларга айах тутарга тиийэ

туттулларын автор бэрки´ээн ойуулуур.

Бу айымньыга арыгы ханнык эрэ ырыа´ыт аатыттан хо

´уйуллар. Ол бастаан истээччилэргэ анаммыт кылгас

тылларыттан да к³ст³р: «

…

дьµ³гэлэрбин

…

/К³ччµтэ тµ´эр/

Кµннэрим к³´µннµлэр», «атастарбын

…

/ Аралдьыта тµ´эр

чаа´ым буолла». Айымньы ортотугар оннук эмиэ хатылыыр:

«Кэпсээн даа к³рµµм», «Маргыйан даа к³рµµм»,

«Сыыбыр±аан да к³рµµм». Хо´оон тутула олус чуолкай –

арыгы о²о´уллуута, араас ньымаларынан сир аайы

тар±аныыта, туох ³ттµнэн µчµгэйдээ±э, айыы дьонун

алдьатыыта, ону о²ороору араас к³рµ² буолан

кубулунуута.

А.Е.Кулаковскай «Итирик бурсуй ырыата» хо´оонун

аахтаххына, арыгы норуоту кырдьык э´иэн с³пт³³±µн

³йдµµгµн. Хайдах курдук ки´и майгытын-сигилитин, дьµ

´µнµн бодотун уларытарын, сиэрин-майгытын алдьатан ки´и

аатыттан а´арарын билэ±ин. «Кµ³х мо±ой» норуоту, омугу

ыксары ылыан с³п. Онтон сэрэтэн улуу суруйааччы, б³лµ

´µ³к норуотун ту´угар ыалдьан, арыгы ту´унан

айымньылары айан сэрэппитэ.

Кэнчээрэ±э тиийэ

Кэдирги кэскиллиир,

Т³рµ³ххэ тиийэ

Тµ²кэтэх т³лк³лµµр,

Ыччакка тиийэ

Ыары´ах ыйаахтыыр,

Талаанньыты табаарыстыыр,

Тµ³кµнµ дьµ³гэлиир,

Ку´а±а²²а кудьуйар,

Уорарга у´уйар,

£л³р³рг³ µ³рэтэр

…

Буолар даа эбит, о±олоор.

2 ба´а. Били²²и кэм

А.Е.Кулаковскай - £кс³кµлээх £л³кс³й айымньыларын

аа±ан баран кини ки´и, патриот, суруйааччы бы´ыытынан

сµдµ улаханын, суолталаа±ын ³йдµµгµн, ³т³ к³р³р кµµ´µн

с³±³±µн. Кини айымньыларыгар этиллибит тыллар били²²и

би´иги олохпутугар эмиэ актуальнайдар. Олоххо

к³ст³рµнэн, аргылаа´ын ордук элбээбитин уонна саа´ынан

эдэрсийбитин бары билэн олоробут. Бу аска дьиэ кэргэн

биир эмэ ки´итэ ылларда±ына, дьонугар барыларыгар,

кинилэр олохторугар охсуулаа±а биллэр суол. Санаан ылы²

«Итирик бурсуй ырыатыгар» баар бардамсыйбыт, мин а±ай

дэммит итирбит дуу, иирбит дуу ки´ийдэ±и.

Статистика дааннайдарыттан к³рд³хх³ би´иги

республикабытыгар сыл аайы арыгы и´иититтэн уонна

алкоголизмтан 550 ки´и суорума суолланар. Ки´и оло±ун у

´уна республика µрдµнэн дьахталларга 71.2 сыл. Эр

дьо²²о – 60,1 сыл, онтон Сунтаар улуу´угар дьахталларга

– 63 сыл, эр дьо²²о – 56 сыл.

2010 сыл бастакы кварталыгар статистика

к³рд³р³рµнэн Сунтаар улуу´а арыгы и´иитигэр

республика±а 1 миэстэни ылбыт. Бу µс ыйга 11 тонна 942

лиитэрэ водка, 11, 22 лиитэрэ пиибэ. 2 тонна 05 лиитэрэ

коньяк и´иллибит. Онон маны улууска олорор ки´и

ахсааныгар тµ²эттэххэ (са²а т³р³³бµт о±ону киллэрэн

туран) 4,70 лиитэрэ водка, 11, 22 лиитэрэ пиибэ. 0,8

лиитэрэ коньяк тиксибит.

2010 сыл 10 ыйын тµмµгµнэн наркологическай кабинекка профилактическай учуокка 7 саа

´ын ситэ илик о±олор (онтон 4 кыыс, 3 уол) тураллар эбит.

2007

2008

2009

взр

дети подр

взр

дети подр

взр

дети подр

Употр.

Алког. с вред

последств.

6

6

2

1

4

1

7

Употр.летучих

растворителей

1

Аргы ки´и организмыгар киирэн алдьархайы эрэ

о²орор.

«Итириктээх арыгыга иирдэн

Иирээн-кутураан эркинниигин,

Уохтаах арыгыга умсугутан

Улахан долгу²²а о±устара±ын,

кы´ыылаах арыгыга ылларан

кыбыстыылаах кыдьыкка кытара±ын!»,- диэн

А.К.Кулаковскай эппитинии итирик ки´и тугу гынарын,

са²арарын ³йд³³б³т, туохтан да куттаммат, кыбыстыбат,

сааппат буолар. Эт ³йµнэн сылдьан о²оруо суохтаа±ын

о²орор, са²арыа суохтаа±ын са²арар. Ол тµмµгэр

кµлµгээннээн, буруйу о²орон т³´³л³³х эдэр ки´и тµ²нэри

дьыл±аламмыта буолуой?

Ис дьыала улуустаа±ы отделын дааннайдарыттан

к³рд³хх³ хартыына маннык эбит:

Административнай эппиэтинэскэ 226 ки´и тардыллыбыттар:

КОАП РФ

ыстатыйата

2008

2009

2010

20.22 ыст.

1(6 саа´ыгар дылы арыгы и

29

16

24

´эн)

20.1. ыст. (кµлµгээннээ

´ин)

28

27

18

5.35. ыст. (т³р³ппµттэр)

107

111

105

6.10 ыст. (улахан дьон

саа´ын ситэ илик о±ону

аргылатаа´ына)

17

27

28

ИДН дааннайынан 24 о±онон 18 буруйу о²оруу

тахсыбыт: 11 –уоруу, 4 - кырбаа´ын, 3 – бэрээдэги кэ

´ии.

Ки´и дьиксинэр сыыппаралара. То±о ки´иэхэ

буортулаа±ын, ку´а±анын билэ-билэ эдэр ыччат пиибэлиир,

табахтыыр?

О±олор ку´а±анын ³йдµµллэр эрээри таба±ы кыайан

бырахпаттар эбит. Бастаан оонньоон эбэтэр «крутой»

буолаары тардан, пиибэ и´эн баран улам таттаран тардар

буолан хаалаллар. Долгуйдахтарына, кыйаханнахтарына

эмиэ табаах µрдµгэр тµ´эллэр. Сорохтор «о±олор µксµлэрэ

тардаллар»,-диэн куо´урдууллар. Ол гынан баран

дьи²нээхтик быра±арга санаммыт ки´и, кµµстээх санааны

ылынан, волятын к³м³тµнэн быра±ыан, ч³л олоххо кэлиэн

с³п дии саныыбын.

Маннык к³н³р суолга киирэ сатыыр о±олорго кини тэ²

саастыылаахтарын к³м³т³, поддержката наада дии

саныыбын. Ол и´ин кинилэргэ к³м³л³´³р сыаллаах оскуола

о±олоруттан, учууталларыттан турар волонтердар

этэрээттэрин «Ыччакка-ч³л оло±у» диэн социальнай

проектарын о²ордубут.

Проблема: били²²и арыгы, табаах тэнийбит кэмигэр

кµнµстэри-тµµннэри телевизорынан, ДВД-нэн к³ст³р

киинэлэр, роликтар, клиптэр бу ку´а±ан дьаллыктары

рекламалыыллара элбээн, у´аан-кэ²ээн и´эр. Биир 45

мµнµµтэлээх киинэни к³р³³рµ сотору-сотору 5-тии

мµнµµтэлээх рекламаны к³р³±µн. Бу рекламалар ки´и

³йµгэр-санаатыгар ³т³н киирэр гына ча±ылхайдык о²о

´уллубут буолаллар. Маны утарарга бэйэбит эмиэ

антиреклама о²орор кэммит кэллэ дии саныыбын.

Проект актуально´а: Би´иги улууска 2011 сыл

Чэбдигирии сылынан биллэрилиннэ. Президент Ыйаа±ын, бу

программаны олоххо киллэрэргэ билигин элбэх улахан

дьонтон турар хамаандалар µлэ ыыта сылдьаллар. Ол гынан

баран о±о±о µксµн о±о, бэйэтин саастыылаа±ын холобура,

тыла-³´³, ордук ³йд³нµмтµ³ ылынымтыа буолар.

Проект сыала-соруга:

а) Арыгы киhи майгытын, оло±ун алдьатар ыар

содуллаа±ын о±олорго тиэрдии;

б) Арыгыттан хайдах быыhанар суоллары тобулуу;

в) Ч³л олох диэн тугун бы´аарыы.

Проект хаамыыта:

Сэтинньи - Оскуола и´игэр кылаастарга агитационнай

µлэни ыытыы.

Ахсынньы – Сунтаар и´игэр баар оскуолаларга

агитационнай µлэни ыытыы.

Тохсунньу – муус устар – Сунтаар улуу´ун нэ

´илиэктэринэн сылдьан оскуолаларга агитационнай µлэни

ыытыы, агитбригада айана.

Проект чэрчитинэн оскуола о±олоругар анал

уруоктары, кылаас чаастары, интеллектуальнай

оонньуулары ыытыы,

агитбригада тэринэн нэ´илиэк

оскуолаларынан сылдьан µ³рэнээччилэри ч³л олоххо

ы²ырыы, ч³л оло±у пропагандалаа´ын барыа±а.

Оскуолабытыгар проект бастакы хардыыларын бы

´ыытынан 10 «а

кылааска анкета ыыттыбыт. Онтубут

маннык тµмµктээх буолла:

1.Хас сааскыттан табах тардыаххын с³бµй?

60-тан – 1, 30 – 1, 21 -2, 18 -4, суох – 6;

2.Хас сааскыттан аргы, пиибэ и´иэххэ с³бµй?

30-1, 21- 2, 20 -3, 18 -3, суох -5.

3.Табах тарда±ын да?

Да-10, суох-4.

4.Аргы и´эн к³рбµтµ² дуо?

Да-8, суох -2, эппиэт суох-4.

5.Наркотигы боруобалаабыты² дуо?

Бары – суох.

6.Эн то±о табахтыыгын, аргыны боруобалыыгын?

Таах, интэриэ´иргээн -3, ба±аран-2, суох-2

7.Т³р³ппµттэри² табахтыыллар? -4, аргы и´эллэр?-0.

8.Эн ку´а±ан дьаллыккар хайдах сы´ыанна´аллар?

Боболлор-10.

9.Табах тардар, пиибэ и´эр о±олорго хайдах сы´ыанна

´а±ын?

Утарабын-6

Кы´аллыбаппын-8

Анкета тµмµгэр соцпедагог Игнатьева Л.И., фельдшер

Уарова Г.Д. уонна мин буолан диспут ыыттыбыт.

Табаах тардар о±олорго «Меняем сигареты на сладости»

диэн акция эмиэ µчµгэй тэрээ´иннээхтик барда. 5-стэн 11

кылааска дылы о±олор «Нет – сигарете!» демонстрация±а

к³хт³³хтµк кытыннылар.

Медпуу²²а µ³рэнээччилэргэ, учууталларга спирометрия

о²ордулар. Манна к³ст³рµнэн табахсыт о±олор ты²аларын

кээмэйэ табахтаабат о±олордоо±ор кыра буолар эбит.

Акция кµнэ кылаастарынан «ЗОЖ» киинэни к³рµµнэн

тµмµктэннэ.

Тµмµк

Саха норуотун чулуу уола, улуу поэта Алексей

Елисеевич Кулаковскай-£кс³кµлээх £л³кс³й айымньылара

оскуола±а уруккуттан µ³рэтиллэр, ол эрээри бµгµн

кинилэр са²алыы тыыннаахтар. Кини оччотоо±уга к³т³хпµт

проблемалара, инникини ³т³ к³рбµт санаалара бµгµн би

´иги олохпутугар дьµ³рэлээхтэрин бириэмэ дакаастаата.

£кс³кµлээх £л³кс³й арыгылааhын бµттµµн норуоту эhэр

кыахтаах социальнай проблема±а кубулуйуо±ун ³т³ к³р³н

сэрэппит эбит.

Мин бу теманан µлэлээн баран манныктары ³йд³³тµм:

1.А.Кулаковскай айымньылара били²²и да ыччаты иитэргэ

улахан суолталаахтар:

а) Арыгы киhи майгытын, оло±ун алдьатар ыар

содуллаа±ын ыччакка тиэрдэллэр;

б) Арыгыттан хайдах быыhанар суоллары тобулууга ыйан-

кэрдэн биэрэллэр;

в) Ч³л олох диэн тугун бы´аараллар.

2. Мин бу аргылаа´ын курдук ку´а±ан дьаллык би´иги

улууспутугар улаханнык тэнийбитин билэбин.

Хомолтолоо±о диэн бу дьаллыкка эдэр ыччат улаханнык

ылларан эрэрэ ки´ини дьиксиннэрэр.

3. Били²²и кэм²э ч³л олох боппуруостарын сытыытык

туруорар саамай с³пт³³±µн, µ³рэх, сайдыы таhыма

µрдээтэ±инэ сайдыы барыахтаа±ын туhунан эдэр ыччаты

кытта аhа±астык кэпсэтиhии хайаан да наадатын.

4. Саха Сирин президенэ Егор Борисов та´аарбыт

«Аргылаа´ыны уонна алкоголизмы утары охсу´уу

миэрэлэрин ту´унан » Ыйаа±а саамай с³пк³ тахсыбыт

эбит. Аргы´ыт ыччат – кэхтибит кэскил буоларын бары

эрдэттэн ³йдµ³хтээхпит. Бу ыйаа±ы олоххо киллэриигэ

мин кыра кылаатым – «Ыччакка - ч³л оло±у» диэн

социальнай проегы о²оруу уонна олоххо киллэрии

буолуо±а.

Туттуллубут литература:

1.А.Е.Кулаковский. Поэтические произведения.-

Новосибирск «Наука», 2009г.

2.£кс³кµлээх £л³кс³й оло±о, айар µлэтэ – киhи буолуутун

тµстµµр кµµс.-Дь.,2005 с.

3.£кс³кµлээх £л³кс³й саха суруйааччылара о±олорго.

Дьокуускай 2007с. <<Бичик>>.

4.£кс³кµлээх £л³кс³й ырыа- хоhоон. Дьокуускай 2002с.

<<Бичик>>.

5.Литература XX век. Якутск 2005г.

6.£кс³кµлээх £л³кс³й . Якутск 2002г. <<Бичик>>.

7.А.Е.Кулаковскай научные труды. Якутск 1979г.

8.Сунтаар сонуннара 30.10.10. << Арыгыны утары –

сорунуулаахтык>>. Статья Бориса Потапова.

9.Сунтаар сонуннара 28.10.10. <<Бµтµн нэhилиэгинэн

турунуохха!>>. Оксана Михайлова.

10.Сунтаар сонуннара 28.10.10. <<Арыгыттан

арахсыа±ы²>>. Иван Чагдинскай.